"Naxçıvan dəhlizinin açılması üzərində ciddi cəhdlə işlər başlanmalıdır"
16-12-2020, 08:44
Dekabrın 10-da Bakıda keçirilən Zəfər paradı hələ də müzakirə mövzusudur. Çünki Azərbaycan həmin parad vasitəsi ilə dünyaya yeni mesajlar verdi, Azərbaycan-Türkiyə birliyini bir daha nümayiş etdirdi və Cənubi Qafqazda yeni siyasi vəziyyətin yarandığını göstərdi.
Milli təhlükəsizlik nazirinin keçmiş müavini, Azad Demokratlar Partiyasının sədri Sülhəddin Əkbər Reyting.az-a müsahibəsində həm dünyaya verilən mesajları, həm də Azərbaycanla bağlı son vəziyyəti müzakirə edib:
- Azərbaycan parad vasitəsi ilə dünyaya mesaj verib bildirdi ki, artıq əvvəlki Azərbaycan deyil. Azərbaycanın paradı yeni dövlətin qurulduğunun elanı, bir dövlət olaraq yeni inkişaf mərhələsinə keçidin bəyan olunması idi.
Bu parad, həm də Türkiyə-Azərbaycan münasibətlərinin yeni səviyyəyə keçdinin mesajıdır. Artıq yeni bir mərhələnin qapısının aralandığı elan olundu.
- Hərbi parad zamanı Prezident Əliyevin çıxışında İrəvan, Göyçə və Zəngəzurun Azərbaycanın əzəli əraziləri olduğu bir daha vurğulandı. Artıq rusiyalı, erməni mütəxəssislərin də toxunduğu Zəngəzur məsələsi siyasi gündəmə gətirilə bilərmi?
- Biz bu məsələyə yalnız Dağlıq Qarabağ münaqişəsi, Ermənistan-Rusiya savaşı və ya Rusiyanın Ermənistan vasitəsilə bizimlə vəkalət müharibəsi aparması kontekstində baxsaq səhv etmiş olarıq. Bu müharibə artıq geopolitik xarakter alıb, dünyada və regionda gedən geopolitik savaşın tərkib hissəsidir. Ona görə də, bu məsələyə tam və hərtərəfli obyektiv qiymət vermək üçün dünyada və regionda gedən savaşın, yeni dünya düzəni quruculuğunun bir ünsürü kimi baxmalıyıq. Yalnız bu halda məsələlərə hərtərəfli və obyektiv qiymət verə bilərik. Yalnız belə halda aydınlaşar ki, Böyük Britaniyanın, Çinin, İsrailin buradakı maraqları nədən ibarətdir. Eləcədə Türkiyə və Pakistanın maraqları nədir. Həmçinin İran və Rusiyanın maraqlarına diqqət etməliyik.
Bu geopolitik savaş hələ yeni başlayıb, biz onun birinci fazasından keçdik, hələ bu faza tam başa çatmayıb. Nəzərə alın ki, bizim ərazimizin kiçik də olsa, bir hissəsi Rusiya və Ermənistanın hərbi birliklərinin nəzarəti altındadır. Qarşıda Zəngəzur məsələsi var. Hələ üçüncü məsələ də İran-Cənubi Azərbaycan məsələsidir. Ona görə də hesab edirəm ki, bizi qarşıda müharibə potensialı olan üç böyük problemli məsələ gözləyir.
Birincisi rus-erməni silahlı dəstələrinin hələdə nəzarətində qalan keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin yerdə qalmış ərazisi və Laçın dəhlizi.
İkincisi, Zəngəzur.
Üçüncüsü İran və Böyük Azərbaycan məsələsi.
Hesab edirəm ki, bu məsələni müzakirə edərkən Çinin “Bir kəmər, bir yol” kimi böyük strateji layihəsini unutmayaq və bunun da arxasında London və Pekinin durduğunu nəzərə alaq. Eləcədə dünya yəhudi lobbisinin regiondakı maraqlarını da unutmamaq vacibdir. Sözsüz ki, Türkiyə və Pakistanın da öz maraqları mövcuddur. Bunları nəzərə almaqla məsələlərə doğru-dürüst qiymət verə bilərik.
Qarşıdakı dövrdə, xüsusilə ABŞ-da hakimiyyətin dəyişdiyini, Bayden administrasiyasının Rusiyanı əsas təhdid saydığını hesaba almaqla demək olar ki, 2021-2022-ci illərdə Rusiya məsələsi gündəmə gələcək. Rusiya ilə birlikdə postsovet məkanı və Azərbaycan məsələsi də gündəmdə olacaq. Biz bütün Şərqi Avropada, Baltik-Qara dəniz xəttində, Xəzər regionunda vəziyyətin gərinləşməsinin şahidi olacağıq.
İkincisi, Bayden administrasiyası Trampdan fərqli olaraq Avropa Birliyi və NATO ilə birgə hərəkət edəcək. Bu kontekstdə Türkiyənin önəminin artacağını da gözləmək lazımdır.
Ücüncüsü də, Böyük Birtaniyanın Çinlə birlikdə, amma hələlik ayrı hərəkət etdiyini nəzərə almalıyıq.
London-Pekin xəttinin ABŞ-Avropa Birliyi-NATO xəttinə qoşulub-qoşulmayacağını da yaxın gələcəkdə görəcəyik. Azərbaycan və Türkiyənin də Pekin-London xəttində olduğunu nəzərə almalıyıq. Yaxın gələcək bu xətlərin birləşib-birləşməyəcəyi ortaya qoyulacaq. Bu da çox önəmli geopolitik gəlişmə olacaq.
- Ancaq ilk dəfə siz qeyd etmişdiniz ki, müharibədən sonra Ermənistana təzminat iddiası qaldırmaq, onun milyardlarla dollar cərimələnməsinə nail olmaq, bu təzminatı ödəyə bilməyəcəyi təqdirdə Zəngəzuru tələb etmək lazımdır...
- Bəli, doğru deyirsiniz. Sadəcə, mən məsələyə bir qədər geniş baxdım. Adətən mən bir məsələni deyirəm və digər mütəxəssislər mövzu haqqında danışmağa başlayanda, mən bir daha bu məsələyə qayıtmıram. Yəni niyyət o deyil ki, hər dəfə bildirim ki, bunu mən demişdim. Təbii ki, məsələni gündəliyə gətirməyin ən münasib yolu budur. Azərbaycan beynəlxalq ekspert və təşkilatları cəlb etməklə qiymətləndirmə aparır. Məncə, bu iş genişləndirilməlidir və düşünürəm ki, hazırda bu istiqamətdə ciddi iş görülür. Sonra beynəlxalq məhkəmələrdə müvafiq iş açılmalı, Ermənistan qarşısında təzminat davası başlanmalıdır. Düşüncəmə görə, bu davaların miqyası böyük olacaq və Ermənistanın bunu ödəmək imkanı olmayacaq. Bu zaman Azərbaycan qanunauyğun şəkildə və beynəlxalq praktikanı nəzərə alaraq təzminatın torpaqla ödənməsi məsələni qaldıracaq. Məncə, niyyət də budur. Qənaətimcə, Azərbaycan və Türkiyə rəhbəliyinin yanaşmasından da bunu görmək olar. Bu, sevindirici haldır. O mənada ki yanaşma tamamilə doğrudur. Hesab edirəm ki, bu istiqamətdə davam etmək lazımdır. Sözsüz ki, bunun tarixi aspektləri də var. Amma biz tarixi aspektləri indi qabartmaqla yanlışlığa yol vermiş olarıq. Biz məsələyə beynəlxalq hüquq və praktika kontekstində yanaşmalı, müharibə təzminatını qaldırmalı və bunu ödəmək iqtidarında olmayan Ermənistandan torpaq tələb etməliyik.
- Sizcə, Mehri dəhlizindən Naxçıvana çıxış imkan veriləcəkmi?
- Hesab edirəm ki, üçtərəfli sazişdə nəzərdə tutulduğu kimi, Naxçıvan dəhlizinin açılması üzərində ciddi cəhdlə işlər başlanmalıdır. Eyni zamanda sənəddə nəzərdə tutulduğu kimi, əlavə yolların və kommunikasiyaların açılmasına çalışmalıyıq. Yəni gözləməməliyik ki, təzminat məsələsi gündəmə gəlsin. İndidən bunun alt yapısını Azərbaycan hazırlamalıdır.
Azərbaycan tərəfi çalışmalıdır ki, Zəngəzur dəhlizindən keçəcək bütün yolların və kommunikasiya xətlərinin xərcini özü çəksin. Bu, gələcəkdə bizim öz iddiamızı əsaslandırmaq baxımından münasib element olacaq. Buna xüsusi məsələ kimi yanaşmaq lazımdır.
- Amma erməni siyasətçilərin açıqlamalarından aydın görünür ki, onlar bu dəhlizin açılmasına qarşıdır. Yeri gəlmişkən, 10 dekabrda imzalanan üçtərəfli sazişdən bu yana Ermənistan Baş naziri Nikol Paşinyan bir dəfə də olsun bu barədə danışmayıb...
- Məncə, perspektivlə bağlı məsələlərə sual-cavab tapmaq üçün prosesə geopolitik baxımdan yanaşmaq lazımdır. Yəni prosesə qlobal, geopolitik, yeni dünya düzəni quruculuğu kontekstində yanaşmalıyıq. Əgər Bayden administrasiyası dönəmində Vaşinqton-Brüssel xətti ilə Pekin-London xətti arasında anlaşma olacaqsa, burada Ermənistanın, hətta Rusiyanın fikrinə heç kim baxmayacaq və bu dəhliz açılacaq. Yox, əgər Vaşinqton-Brüssel xətti ilə Pekin-London xətti arasında indiki ziddiyyət davam edəcəksə, Türkiyə və Azərbaycanın London-Pekin xəttində olduğunu nəzərə alaraq Vaşinqton-Brüssel xətti Ermənistanla birlikdə bu prosesi yubada, qarşısına ala bilər. Odur ki, bu məsələdə diqqətli olmalıyıq. Yəni qarşıdakı dövrdə Vaşinqton-Brüssell xətti ilə London-Pekin xətti arasında münasibətlər necə qurulacaq? Bizim marağımız tələb edir ki, bu xətlər arasında anlaşma olsun. Anlaşma olacaqsa, bizi qarşıda gözləyən və üç müharibə təhlükəsi yarada biləcək məsələdə maraqlarımızı qoruya biləcəyik. Bizə lazım olan budur ki, qarşıdakı 4 ildə Ankara və Bakının olduğu London-Pekin xətti ilə Vaşinqton-Brssel xətti arasında yaxınlaşma və uzlaşma olsun.
Geri qayıt