"BİZƏ QƏPİK-QURUŞ VERİRLƏR"
Prezident İlham Əliyev milli televiziya filmlərinin, o cümlədən teleserialların çəkilişini dəstəkləmək məqsədilə Milli Televiziya və Radio Şurasına 6 milyon manat vəsait ayırıb. Filmlərin inkişafı ilə bağlı ayrılan maliyyə vəsaitinin xərclənmə qaydaları isə çox vaxt narazılıq yaradır. Üstəlik, dublyaj edilən filmlərin səviyyəsi də qənaətbəxş deyil. Akademik Milli Dram Teatrının aktyoru, xalq artisti İlham Əsgərov "Reytinq"ə müsahibəsində bu sahədəki mövcud problemlərdən danışıb:
- Yerli seriallar kimi dublyajın da səviyyəsi çox aşağıdır. Bu sahədə də ögey-doğmalıq hökm sürür. Azərbaycanda vaxtiylə dublyaj sənəti inkişaf etmişdi. Amma sənətin digər sahələrində olduğu kimi, son illər dublyajda da durğunluq yaranıb.
Uzun illərdən sonra "Həzrəti-Yusif" serialı ekrana çıxdı. Bir dəstə peşəkar aktyor yığışıb həmin filmi səsləndirdik və təmtəraqla xalqa təqdim etdik. 45 seriyanın hər biri tamaşaçılar tərəfindən rəğbətlə qarşılandı. Həmin ərəfədə mənə zəng edən tamaşaçıların sayı-hesabı yox idi. Bu serial Azərbaycan teleməkanında bomba kimi partladı. Hətta elə olurdu ki, serial nümayiş olunan vaxt bəzi tamaşaçılar qabağımı kəsib, çoxlu suallar verirdilər. Bu gözəl filmə görə hamı bizə minnətdarlıq edirdi.
- "Həzrəti-Yusif" serialından sonra dini mövzuda olan filmlərin dublyajına dəvət aldınızmı?
- Kiçik mətnlərin səsləndirilməsində iştirak etmişəm. Həmçinin, "İmam Əli" filminin dublyajında da rol almışam. Dini filmlər tamaşaçıların ən çox maraq göstərdiyi mövzudur. Tamaşaçılar arasında bu mövzuya tələbat çox böyükdür. "Muxtarnamə"dən bir epizodun səsləndirilməsində iştirak etdim, efirə çıxan kimi zəng-zəngə calandı. Baxdım ki, tamaşaçının yadında qalan səsdir. Yaqub peyğəmbər obrazı səsimi elə ofsunladı ki, özüm də o sehrin içinə düşdüm. Filmi insanlara sevdirən, dublyajın səviyyəsini yüksəldən əsas amil səsdir.
- Dublyajda əsas vasitə kimi nə götürülür?
- İlk növbədə səs, sonra peşəkarlıq. Gərək aktyorun səsi onun səsləndirdiyi obrazın əlaməti ilə üst-üstə düşsün. Məsələn, baxırsan ki, cavan bir uşaqdır, amma onu böyük adam səsləndirir, yaxud da böyük adam əvəzinə kadr arxasından balaca adamın səsi gəlir. Bu dublyaj deyil, biabırçılıqdır.
Böyük bir film, yaxud da teleserail yayımlanır. Amma baxırsan ki, bu boyda film 5-6 nəfər aktyorun ifasında səslənir. Bu faktdır, aktyor bunu bilir, amma dinmir. Elə də dublyaj olar?
Hər bir aktyor zəhmətinin müqabilində qonorar almalıdır. Studiya rəhbəri aktyorun zəhmətinin haqqını verməyəndə, o da məcbur olub "xaltura"ya keçir. Buna görə də hər yoldan keçən özünü dublyaj aktyoru kimi aparır. Deyirlər ki, bunu belə de, onu da elə. Vəssalam. Küçədən tutduqları adama aktyorluq öyrədirlər.
- Son illər dublyaj olunan filmlərin səviyyəsi Sizi qane edirmi?
- Dublyaj olunan filmlərə baxanda adam dəhşətə gəlir. Elə bil ki, tərcümədir. Çox vaxt dialoqlar mənasız sözlərdən təşkil olunur. Bizim vaxtımızda dublyajla yalnız Kinostudiyada məşğul olurdular. Dublijor kimdir? Roldakı aktyorun əvəzedicisi! Aktyor filmdə necə yaşayıbsa, mən də dublyajda onun obrazını, əzablarını, sevincini elə hiss etməliyəm, tamaşaçıya çatdırmalıyam. Dublyaj budur. Bu gün efirlərin təqdim etdiyi dublyaj yox, səsləndirmədir.
"Həzrəti-Yusif" niyə sevildi? Çünki bu serialın rejissoru Emil Abbasovun dini savadı vardı. Emil Abbasov aktyorları dini nöqteyi-nəzərdən savadlandırırdı. Biz Yaqub peyğəmbər obrazının üstündə çox dayandıq. Dedim ki, çətindir, mən bu rolu səsləndirə bilmərəm. Təklif etdim ki, Rasim Balayevə müraciət olunsun. Getdi və bir müddət sonra yenidən qayıtdı ki, alınmır, bu rolu sən səsləndirməlisən. Mən də razılaşdım. Ќə isə, bir-iki səhnəni səsləndirdim. Gördüm ki, səsim də obrazın yerində oturdu. Hamı bu filmin sehrindən danışsa da, onun hansı şəraitdə yazıldığından heç kimin xəbəri yoxdur. Bu film çox ağır şəraitdə yazılıb. O studiyadan bura, bu studiyadan ora köçür, qapılarda qalırdıq. Beləcə, bir də baxdıq ki, serial artıq yazılıb. Sonra film ekranlara çıxanda bu zəhmət gözə görünmədi. Film uşaqdan böyüyə kimi hamını ovsunladı.
Serial yayımlananda kəndə getmişdim. Tərslikdən işıq söndü, baxdım ki, qonşular əl-ayağa düşüb. Transformator axtarırlar ki, seriala baxsınlar. Çox adam ağlayırdı ki, biz bu filmə harada baxaq? Adam vardı, bir seriya başa çatan kimi mənə zəng edirdi ki, növbəti seriyada nə olacaq? Tamaşaçılarda dublyaja qarşı belə həvəs vardı.
- Bəlkə bu serial dini mövzuda olduğu üçün sevildi?
- Bizim milli ruhumuz var. Biz müsəlmanıq. Filmin süjet xətti aydın idi. Film adamı ruhlandırırdı. Bəşəri mövzu olduğu üçün yaşından, cinsindən asılı olmayaraq, bütün tamaşaçılar bu filmə maraq göstərirdilər. Belə filmlərin yayılmasına heç vaxt qadağa qoyula bilməz. Deməli, bu filmlərin insanlara xeyri dəyir. Axı, mən insanam, şüurum, hissim var. Bu film həm də peşəkar səviyyədə çəkilmişdi.
Bütün televiziyalar serial çəkir. Amma acınacaqlısı odur ki, onların heç biri sevilmir, özünə tamaşaçı auditoriyası toplaya bilmir. Heç vaxt da toplaya bilməyəcək. Çünki hamı özü üçün işləyir. Serial çəkilişi ilə təsadüfi adamlar məşğul olurlar. Qadının yerinə kişi, kişinin yerinə uşaq çəkirlər. Serialların heç birində səs yerinə oturmur. Aktyor lazımdır ki, o seriallarda çəkilsin. Baxırsan, həmin seriallarda bir-iki tanınmış aktyor ola, ya olmaya. Orada kimi tanıyırsınız? Hamısı yoldan keçən adamlardı. Aktyorluq başqa bir sənətdir, qeyri-adi peşədir. Allah bu bacarığı o insanlara verib ki, onlar bu sənətin peşəkarıdır. Aktyorlar seçilmiş adamlardır. Amma həmin seriallarda çəkilən aktyorları görəndə adam dəhşətə gəlir. Az qalır ki, baş götürüb bu sənətdən gedək. Belə getsə, Azərbaycanda peşəkar aktyor qalmayacaq. Teatr hara gedirsə, dublyaj və serial da onun arxasınca gedir. Boş-boşuna oturur, ona-buna baxır, xırda-para işlərlə məşğul oluruq. Bəzi adamlar yeni serialların çəkilişini inhisara alıblar. Bizim kimi aktyorlara isə qəpik-quruş verirlər. Etiraz edəndə, deyirlər ki, xoş getdin.
- "Pərvanələrin rəqsi" teleserialının rejissoru Rövşən İsak deyir ki, bəzi aktyorlar obrazın yükünü daşıya bilmədikləri üçün onları digərləri ilə əvəzlədik...
- Bəyəm rejissor görmürdü ki, seriala kimi çəkir? Orda elə adamlar vardı ki, mən onları ilk dəfə həmin serialda görmüşəm. Obrazın yükünü daşıya bilməyən aktyorun serialda nə işi var? Rol bölgüsü rejissorun estetikasıdır. Sağ olsunlar, nə yaxşı ki, o 3-4 aktyor vardı, serialın üzünü ağ etdilər.
Seriala aktyora və mövzuya görə baxırlar. Aktyor zəif olsa da, rejissor onu elə hazırlamalıdır ki, zəifliyi hiss olunmasın. Amma aktyor öz işinin öhdəsindən gələndə, rejissor daha ürəkli olur.
- Şekspir deyib ki, teatr həyatın güzgüsüdür. Amma indi deyirlər ki, teatr hakimiyyətin güzgüsüdür...
- Teatr hakimiyyətin deyil, həyatın güzgüsüdür.
- Həmin güzgüdə Azərbaycan cəmiyyəti real əks olunur?
- Yox, biz bunu görə bilmirik. Teatr dövlətin və cəmiyyətin barometridir. Bütün millətlərin öz teatrı olmalıdır. Öz teatrı olmayan millət formalaşa bilmir. Teatr bir sənət məbəddir.
- Amma məbədgah adlanan teatr bu gün dedi-qodu, çaxnaşma məkanına çevrilib.
- Onu kim deyir? Bu, yalandır. Hər sahədə nöqsan ola bilər. Amma gəlin biz buna rəssam gözü ilə baxaq. Teatr həyatın güzgüsü olduğu üçün, ona yaradıcı gözlə baxılır. Burda bədii mətn, rejissor işi, musiqi vəhdəti var. Bunlar adama necə təsir edir? Səhnənin özü var, qəfildən ayılırsan ki, sən teatrdasan. Elə bil həyatın özünə baxırsan. Yaradıcı adam bütünlüklə azaddır. Aktyorlar azaddır.
- Amma reallıq belə deyil. Pərdənin arxasında hansı tamaşanın "oynanıldığını" biz də görürük...
- Azadlıq nədir? Teatr kollektiv bir sənətdir. Biz rejissorlardan asılıyıq. Teatr böyük bir ideyaya xidmət edir.
- Amma rejissorun özü də teatrın direktorundan asılıdır...
- Hamı rəhbərlikdən asılıdır. Rejissor aktyorun sabahını görməlidir. Dünən nə oynayıb, bu gün nə oynayacaq deyə götür-qoy etməlidir.
Böyük rollarımız var, hansı ki, bu gün onları səhnəyə gətirə bilən aktyor yoxdur. Yeni aktyor nəsli yetişir. Aktyorun oyunu tamaşaçıya təsir etməlidir. Tamaşaçı ağlamalıdır və aktyor da bunu görməlidir.
Bir dəfə teatrda tamaşa nümayiş olunacaqdı. Yanımda teatrı sevməyən bir adam vardı. Ona dedim ki, gəl gedək teatra. O da dedi ki, teatra getmirəm, ordan xoşum gəlmir. Ќə isə, bunu bir təhər teatra apardım. Həmin tamaşada Mövsüm Sənani oynayırdı. Uşaqlar səs salırdı, elə ki, Mövsüm Sənani səhnəyə çıxdı, sanki aləm sehirləndi. Baxdım ki yanımdakı dostum ağzını açıb baxır. Dedim ki, nə olub? Qayıtdı ki, nə yaxşı sən məni teatra gətirdin. Axıracan baxdı, ağladı və sonda dedi ki, həmişə teatra gedəcək. Teatr budur. Yoxsa, şit hərəkətlərlə tamaşaçının rəğbətini qazanmaq olmaz. Bu, teatr deyil, gün keçirməkdir.
- İllərini teatrda keçirən aktyorlar son vaxtlar bu məbəddən qovulur...
- Kim qovulur? Heç kim qovulmayıb. İşdən çıxanlar deyir ki, məni qovublar. Çünki burdakı gərgin işə dözə bilmirlər. Amma dözənlər qalır. Bir vaxtlar teatrlardan yaşa görə aktyorlar çıxarıldı. Amma yeganə teatr "Azdrama" oldu ki, burda yaşa görə heç kim işdən çıxarılmadı. Direktor dedi ki, mənə tövsiyə olunub, baxacam, lazım olsa, bəzi adamları çıxaracam. Amma heç kimi çıxarmadı.
- Amma mərhum sənətkar Səməndər Rzayevin oğlu elə bu yaxınlarda "Azdrama"dan qovuldu...
- Bu, fərdi münasibətlər üzündən baş verən məsələdir. O, həm də xəstədir. Xəstə olsa da, biz Rəşid Səməndəri yola verirdik. Hərdən əsəbi olurdu. Amma hər halda baş verənləri heç kim istəməzdi. Dedik ki, teatrdan bir az aralansın, bəlkə özünə gələr, sonra qayıdar. Yəni əsas olan onun sağlamlığıdır. Teatrdan heç kimi məcbur çıxarmırlar. Rəşidin xasiyyəti kollektivə uymurdu.
