"CİDDİ DƏYİŞİKLİKLƏR İSTƏMƏSİNİ DÜŞÜNMƏK YANLIŞLIQDIR"
2013 Azərbaycanda prezident seçkiləri ili olsa da, ölkəmizdəki siyasi fəallıq buna adekvat deyil. Ayrı-ayrı partiyaların seçkidə iştirak edəcəklərini bildirmələri də, seçki əhval-ruhiyyəsinin yaranmasına təsir göstərməyib. Böyük Quruluş Partiyasının başqanı, millət vəkili Fazil Mustafa isə bu passivliyi cəmiyyətin seçkiyə inamının az olması ilə əlaqələndirir:
- Azərbaycanda keçirilən prezident seçkiləri cəmiyyətin həyatında kifayət qədər ciddi dəyişiklik hadisəsidir. Ona görə də prosesin ölkədəki siyasi mühitin yeniləşməsinə təkan verəcəyi ehtimalı var. Amma seçki kampaniyası deyilən ab-hava hələki hiss olunmur. Bu da ondan irəli gəlir ki, ölkədə siyasi ətalət prosesi davam edir. Azərbaycanda islahat xarakterli hər hansı dəyişiklik baş vermədiyinə görə, mövqe mübarizəsi gedir. Bütün cinahlarda hər kəs öz qüvvəsini toparlamağa çalışır. Amma qüvvələr nisbəti fərqli olduğundan, hakimiyyətin resursları və gücü daha çox olduğuna görə, müxalifətin hər hansı birlik modelləri effektli nəticəyə gətirib çıxarmır. Bu səbəbdən də əvvəlki illərdən fərqli nəticə, yeniləşmə gözlənilmir.
- Dünyada və regiondakı hadisələri nəzərə alaraq, bu dəfə fərqli vəziyyətin olacağını iddia edənlər də var. Ətrafımızda baş verənlərin 2013 seçkilərinə təsiri nə qədər ola bilər?
- Artıq fərqli bir şey gözləmək çox çətindir. Ona görə ki, Azərbaycanla bağlı siyasətə bölgədəki dəyişikliklər kontekstində baxmaq daha düzgün olardı.
Bölgədə nə dəyişib? Super güclərin, yaxud Avropa İttifaqının, Rusiya və İranın bölgə ilə bağlı siyasətində hansı fundamental dəyişikliklər baş verib? Əgər bu dəyişiklik baş verməyibsə, yalnız Azərbaycan cəmiyyətinin impulsları ilə nəyinsə dəyişəcəyini gözləmək yanlışlıq olardı. Çünki Azərbaycan cəmiyyətinin impulsları yetərli deyil. Hər hansı şəkildə, Azərbaycanı bölgə təsirindən kənarda müəyyən dərəcədə hərəkətləndirəcək imkanlar yoxdur. Təəssüf ki, ölkə bütövlükdə dəyişiklik sürətinə girə bilmədi. Ərəb ölkələrində baş verənlər bu cinaha yayılmadı. Proseslərin Ermənistanda da dəyişməməsi göstərdi ki, Azərbaycanda da hansısa sürpriz gözlənilmir. Amma bütün hallarda narazı elektoratın sayı artır. Bununla yanaşı, Azərbaycan cəmiyyəti nə qədər yaxşı yaşamaq istəsə, nə qədər islahatlar arzulasa da, sabitliyin pozulmaması naminə çox da sərt, maksimalist yol izləmək düşüncəsində deyil. Yəni, nə bölgəsəl siyasətdə ciddi dəyişiklik var, nə də əhalinin psixoloji durumunda.
Bəli, bu gün əhalinin yaşayış səviyyəsində xeyli geriləmə var, amma psixoloji durumunda sabit bir vəziyyət qalmaqdadır. Çünki kimsə müharibə, torpaq itkisi, xaos təhlükəsi ilə proseslərin nəzarətsiz buraxılmasına maraqlı deyil və çoxluq da bu görüşü paylaşır.
- Fazil bəy, son dövrlər Rusiya-Azərbaycan münasibətlərində soyuqluğun yaranması, rəsmi Moskvanın Azərbaycanda siyasi proseslərə müdaxilə edərək hakimiyyət dəyişikliyini gerçəkləşdirmək istəməsi ilə bağlı müxtəlif ehtimallar səslənir. Ќecə düşünürsünüz, Şimal "küləyi" ilə hakimiyyət dəyişikliyi realdırmı?
- Mən, səslənən həmin o ehtimalları real saymıram. Rusiyanın Azərbaycanla bağlı hər hansı yeni planı nəzərdə tutulmur. Çünki mövcud iqtidar Rusiyanı daha çox təmin edən, onun bölgədəki maraqlarına hər hansı təhlükə yaratmayan siyasət yürüdür. İqtidar müharibə təhlükəsi yaradacaq addımlar da atmır ki, Rusiyanın maraqlarına ksəkin şəkildə zərbə vursun. Ona görə də Azərbaycan hakimiyyətinin bu siyasəti Rusiyanı qane edir. Ümumi problemlər var ki, burdan mərkəzdənqaçma meyli olan qüvvələrə sərt davranmaq üçün müəyyən işarələr verir. Amma bu işarələr hakimiyyəti dəyişmək üçün verilən işarələr deyil. Rusiya Gömrük İttifaqına daxil olmaq, ən azı Rusiyanın tezislərinə zidd çıxışlar etməməsi üçün təzyiq altında saxlamağa üstünlük verir. Ona görə də Rusiyanın Azərbaycanda ciddi dəyişikliklər istəməcini düşünmək sadəlövhlük olardı.
Onu da qeyd edim ki, Rusiyanın Azərbaycana basqısı hakimiyyətin daha da möhkəmlənməsinə səbəb olur. Çünki bu, ən ağır görüntü olaraq, Qərbin Azərbaycan hakimiyyətinə dəstək verməsinə şərait yaradır.
- Amma Qərbdən də Azərbaycan hakimiyyətinə təzyiqlər var. ABŞ Dövlət Departamentinin hesabatı, BMT-nin İnsan Haqları Şurasının iclasındakı tənqidi çıxışlar göstərir ki, hakimiyyətin Qərb dairələri ilə münasibətləri bir o qədər yaxşı deyil.
- Əslində, bu, təzyiq kimi qiymətləndirilə bilməz. Burada daha çox tövsiyyə, məsləhət xarakterli məsələlər öz əksini tapır. Bir də, indiki məqamda Azərbaycana təzyiq göstərmək Qərbin işinə yaramır. Onlar üçün əsas məsələ Azərbaycana bu cür təpkilər göstərərək cəmiyyəti müəyyən dərəcədə təzyiq altında saxlamaqla Qarabağ məsələsində ermənilərin mövqeyini kompensasiya etmək, onları müdafiə etmələrini ört-basdır eləməkdir. Onlar üçün əsas prioritet məsələ Ermənistanın maraqlarını qorumaq olduğuna görə, bu cür təpkilər göstərərək yayındırıcı addımlar atırlar. Əgər bu gün hər hansı bir sanksiya yoxdursa, deməli, onların da maraqlarına uyğun gəlir ki, Azərbaycanda indiki vəziyyət davam eləsin.
- Bütün detalları nəzərə alsaq, bu ilin payızında ölkəmizdə qismən də olsa, demokratik seçki keçirilməsi mümkündürmü?
- Demokratik seçkilərə nə hakimiyyət, nə müxalifət, nə də xalq zəmin hazırlayacaq addımlar atmaq niyyətində deyil. Bu gün kimsə fədakarlıq edib o mühitin yaranmasına ciddi maraq göstərmir. Bəyanatlar, çıxışlar, yaradılan birliklər - hamısı sanki kiməsə işarə vermək üçündür ki, mən də varam, mənə dəstək versəniz, daha irəli gedə bilərəm. Amma siyasətdə başqası üçün ocaq yandırmaq effektiv yol deyil. Epizodik olaraq, diqqət cəlb edə bilərsən, amma ciddi dəyişiklik yarada bilməzsən. Ona görə də Azərbaycan cəmiyyətində sifariş hiss olunmur. Xalq özü narazılığını hər hansı siyasiləşmiş, təşkilatlanmış formada ifadə edə bilmir. Müxalifətin çağırışı, şüarları isə yeni deyil və cəmiyyətdən total dəstək almır.
İqtidarın da hadisələrə yanaşması, artıq islahat aparmaq niyyətinin olması cəmiyyətdə şübhə doğurur. Bu baxımdan, mövcud olan inamsızlıq, ümidsizlik hamının üzünü kənara çevirməsinə səbəb olur. Ona görə də bölgə siyasətində bir dəyişiklik olarsa, Azərbaycanda da dəyişikliyin olacağına ümid etmək tendensiyası artmağa başlayıb. Bunun özü olduqca təhlükəlidir. Çünki cəmiyyət öz daxili resurslarına inamını itirəndə kənara üz tutur. Kənardan isə Azərbaycanın maraqlarına uyğun təsirlərin gələcəyi inandırıcı deyil.
- Ötən müsahibələrinizin birində demişdiniz ki, Azərbaycana islahatlar bu il daha çox vacibdir. Arqumentiniz də o idi ki, islahata gedilməsə, hakimiyyətin vəziyyəti daha da ağır olacaq. İndi nə düşünürsüz?
- Bilirsiniz, hakimiyyət islahata kadr dəyişikliyi kimi baxır. Ancaq islahat bir düşüncə dəyişikliyi, idarəetmə üslubunun dəyişməsidir. Təəssüf ki, Azərbaycanda bu dəyişiklik hiss olunmur. Eyni üslubda oynayan oyunçu kimi bu üslubun həmişə uğur gətirəcəyinə inanırlar. "Bavariya" ilə "Barselona" oyunu müstəvisində misal çəkim. "Brselona"nın üslubu mükəmməldir. "Barselona" o üsluba o qədər aludə oldu, inana bilmirdi ki, məğlub ola bilər. Ancaq zaman yetişdi, o üslubu çözdülər və məğlubiyyət qaçılmaz oldu.
Azərbaycan iqtidarı da bu günə kimi oynadığı oyun üslubunu davam etdirmək imkanına malik deyil. Çünki hakimiyyətin bu günə kimi oynadığı oyun üslubu çözülüb. Bir müddət inersiya ilə davam edə bilər, amma nəhayət ki, bu idarəçilik üsulu mütləq çökəcək. Ona görə də islahatlar aparılmalı, dəyişikliklər baş verməli, insana münasibət kökündən dəyişməlidir. Bunlar olmadığına görə islahatlar da kadr dəyişikliyi imitasiyasından o tərəfə keçmir. Hesab edirəm ki, əgər hakimiyyət ciddi islahatçı bir komanda yaradıb ölkədə səmimi şəkildə, xüsusilə də biznes mühitini normallaşdırsa, iqtisadi azadlıqlar üçün şərait yaratsa, əhalinin yaşayış səviyyəsində qısa müddətdə dönüş yaratmaq olar. Bu da ölkənin gələcəyi ilə bağlı müsbət inkişafa təkan verə bilər.
- Hakimiyyət budəfəki prezident seçkilərinə neft pulları hesabına görülən böyük layihələrlə, iqtisadi artım şüarları ilə gedir. Bu arqumentlərlə hakimiyyətin səs almaq imkanları nə qədərdir?
- Hakimiyyət səsi şüarla almır. Azərbaycan cəmiyyətində gücü, iqtisadi resurslardan necə istifadə olunmasından asılı olaraq, qələbəni təmin etmək mümkün olur. Cəmiyyətdə müxalifətin qalib gəlməsinə inam olmayanda, cəmiyyətin seçkilərə laqeydliyi hakimiyyətin seçkilərdə qalib gəlməsi üçün əsas amilə çevrilir. Hakimiyyət də bu məsələdən çox ağıllı formada istifadə edir, qələbəsini təmin etməyə müvəffəq olur. Ona görə də şüarların necə olması bir o qədər də əhəmiyyətli deyil. Hesab edirəm ki, hakimiyyət bu dəfə də şüarla deyil, sabitliyin qoruyucu faktoru kimi hətta narazıların belə dəstəkləməsinin vacib olduğu bir auranı yaratmaqla öz qələbəsini təmin etmək imkanına malikdir. Çünki islahat deyib, islahat aparmırsansa, korrupsiyadan danışıb universitetdə 400 manata görə bir müəllimi tutursansa, amma milyonlar korrupsiyaya qarşı mübarizədən kənarda qalırsa, cəmiyyəti bu cür çağırışlarla inandırmaq çox çətindir.
- Fazil bəy, söhbətimizin əvvəlində müxalifətin zəif olması, cəmiyyətdən lazımi dəstək ala bilmədiyini qeyd etdiniz. Maraqlıdır, hazırki vəziyyətə uyğun olaraq, müxalifəti qələbəyə aparan resept varmı ki, onun tətbiq edib, uğur qazansın, yoxsa qatar çoxdan gedib?
- Əslində, qatar çoxdan gedib. Qatar gəlsə belə, ənənəvi müxalifətin qalib gəlmək şansı yoxdur. Cəmiyyət içindən sürprizlər ola bilər. Ağıllı mövqe sərgiləyən insanların cəmiyyətdə üstünlük qazanması mümkündür. Ona görə də ənənəvi müxalifətdən gözləntisi olanlar, yenə də pərişan olacaqlar. Çünki birinci növbədə onların şüarları və yanaşma tərzi mütləq dəyişməli idi. Cəmiyyəti qucaqlayıcı, bütün təbəqələrə yönəlik bir siyasət izlənməli idi. Müxalifət isə yenidən özünü dar çərçivəyə yönəltdi, dar çevrədə fırlanmağa üstünlük verdi. Böyük meydançada oynamağa gücü çatmayacağını düşündü. Bu da həmin müxalifətin çevrəsini xeyli məhdudlaşdırdı. Diqqət edirsinizsə, indi hər kəs özünün daha müxalifətçi mövqedə olması ilə öyünmə yarışına girib. Yəni, bunlar cəmiyyətə düşüncə dəyişikliyini göstərə bilmədilər, mülkiyyət haqqının qorunmasına təminat verəcək qabiliyyət sahibləri olduqlarını göstərməyi bacarmadılar. Ona görə də nə hakimiyyət cinahından özlərinə qüvvə cəlb edə, nə də narazı təbəqənin rəğbətini qazana bildilər. Bu mənada dar çevrə ilə fundamental dəyişikliklər etmək, xüsusilə də hakimiyyət dəyişikliyinə nail olmaq imkansızdır. Ancaq hesab edirəm ki, qısa müddətli, cəmiyyət həyatının keçid emosiyalarını doğru tənzimləyən qüvvələr bəlkə də daha çox uğur qazana bilərlər, nəinki ənənəvi müxalif düşüncə ilə hərəkət edənlər.
- Siz payızdakı seçkilərdə hansısa ciddi dəyişikliyin olacağına inanmırsız. Bəs seçkidən sonra necə, hər hansı gərginlik mümkündürmü?
- Seçkidən sonra araqarışma presedenti var. Ancaq əsas məsələ odur ki, qarışan aranı kim stimullaşdıracaq? Rusiyamı, Amerikamı?
Amerikanın mövqeyi bəllidir. ABŞ səfiri, yaxud da ABŞ təmsilçiləri 2003-cü ildə öz mövqelərini bildirdilər. Prezident Administrasiyasının rəhbəri demişdi ki, onlar tələb eləmişdilər ki, küçələrdən adamları yığışdırın. Yəni, sonda yenə də kimlərisə qızışdırıb meydana salacaqlar ki, demokratiya uğrunda mübarizə görüntüsü olsun. Hakimiyyətdən nəsə qoparmaq naminə müxalifəti zahirən dəstəklədiklərini göstərəcəklər, bir müddət sonra isə arxalarından çəkiləcəklər. Ona görə də müxalifətdəki ağıllı adamlar daha çox öz qüvvələrinə inanaraq addım atacaqlar və bu addımlarla da qarışıqlıq yaratmaq niyyətinin önə çıxacağına inanmıram. Ümumiyyətlə, Azərbaycan kimi müharibə şəraitində olan bir ölkədə qarışıqlıq yaratmaq heç kimin xeyrinə deyil. Məncə, daha sivil, ağıllı siyasi mübarizə yolları ilə qalib gəlmək imkanlarını axtarmaq daha məqsədəuyğundur.
