“İran və Pakistan bir-birlərinə raket zərbələri endirdilər. Buna əsaslansaq, İranın Qırmızı dənizdə husilərlə müharibə fonunda payı artırdığı aydın olur. Əslində bunun niyə edildiyini anlamaq üçün İranın strateji mədəniyyətinin dörd sütununu xatırlatmaq yerinə düşər”. Bu sözləri ukraynalı politoloq, Yaxın Şərq Araşdırmaları Mərkəzinin icraçı direktoru İqor Semivolos analitik yazısında qeyd edib.
Onun sözlərinə görə, İranın strateji yolunun birincisi islamçılıqdır: “İran HƏMAS-ı dəstəkləyərək İsrailə qarşı ondan fəal şəkildə istifadə edir. Lakin ötən əsrin 80-ci illərində İslam inqilabını ixrac etmək cəhdləri uğursuzluğa düçar olduqdan sonra strateji mədəniyyətin bu elementindən istifadə etmək imkanları məhduddur.
İkincisi şiəlikdir. Şiə hərəkatlarının dəstəklənməsi və şiə əhalisinin himayədarlığından "şiə dəhlizi" deyilən layihədən Qərbə, Aralıq dənizinə qədər və Yəməndə strateji dərinlik yaratmaq məqsədilə fəal şəkildə istifadə olunur. Başqa sözlə, xarici ərazilərdə müharibələr dəstəklənir. İranın ekspedisiya qüvvələrinin və raket silahlarının “şiə dəhlizi” ərazisində tətbiqi yeni deyil. Buna görə də İraq Kürdüstanı ərazisinə ballistik raket zərbələri düşməni xarici ərazidə saxlamaq strategiyasından kənara çıxmır”.
“Pakistana zərbələr başqa məsələ ilə bağlıdır. Pakistanla bağlı məsələ İranın strateji mədəniyyətinin üçüncü sütunundadır. Obrazlı desək, “bizi düşmən ölkələr əhatə edir”. Bu ənənə İranın həmişə düşmən hücumlarının hədəfi olduğuna dair aydın sübutlar verən Fars İmperiyasının mirasına əsaslanır. İran rəhbərliyi bu çərçivədə qonşu dövlətlərin düşmən ittifaqları yaratmasını və qonşu ölkələrdəki bazalara arxalanan separatçı hərəkatların qarşısını almasını mümkünsüz edəcək tədbirlər görür”, - deyə Semivolos vurğulayıb.
Analitikin qənaətincə, etnik-dini separatizm həmişə İran üçün əsas təhlükələrdən biri olub: “Burada, əlbəttə ki, İranın Sistan və Bəlucistan əyalətində və Pakistanda fəaliyyət göstərən bəlucların hərəkatları faktı var. Onların fəallığı 2022-ci ilin payız hadisələrindən sonra xeyli artıb. Ukraynaya qarşı müharibənin son il yarımı ərzində qurulan İran üçün vacib olan Rusiya ilə strateji müttəfiqliyi xatırlamaya bilmərəm. Belə bir müttəfiqin olması İrana özünü daha dikbaş aparmağa imkan verir. Dördüncü sütun isə realpolitik və siyasi razılaşmalardır. Yəni ki, regionda mövcud siyasi vəziyyətə əsaslanaraq müəyyən qərarlar qəbul etməkdən söhbət gedir. Nəzərə almaq lazımdır ki, iranlılar qonşu ölkələrin ərazisinə edilən hücumları şərh edərkən, açıq-aşkar “terrorizmlə mübarizə” ruhundan danışırlar. Yeri gəlmişkən, İslamabad da öz növbəsində eyni ritorikanı götürüb İrana qarşı yönəldir”.
“Sual olunur - niyə indi? Güman edirəm ki, Qırmızı dənizdə “Rifah Keşikçisi” hərbi əməliyyatı Tehranda növbəti hərbi hədəfin İranın özünün ola biləcəyindən ehtiyatlanmasına səbəb olur. Tamamilə mümkündür ki, iranlılar koalisiyanın hərəkətlərinə cavab vermək planlarında regionda hərbi mövcudluğunun artırılmasını, bəlkə də Hörmüz boğazının bağlanması kimi daha cəsarətli addımlar atmağı nəzərdə tutublar. İndi bu inanılmaz səslənir, xüsusən də İran və Pakistan arasında bu yaxınlarda eyni körfəzdə birgə hərbi təlimlərin keçirilməsi fonunda. Lakin Qırmızı dənizdəki vəziyyəti nəzərə alsaq, bu, artıq çox fantastik görünmür. Ona görə də bu versiya mümkündür. Əsas rəqibləri - ABŞ və İsrailin separatçı hərəkatlardan istifadə etməsindən qorunmaq üçün Tehran onların bazalarına xəbərdarlıq, qabaqlayıcı zərbələr endirir. Bu versiyanın nə qədər effektiv olduğunu gələcək göstərəcək. Axı bu, təbii ki, iranlıları emosiyalarla deyil, ayıq hesablamalarla rəhbər tutmaq şərti ilə həyata keçirilir. Emosialar artsa, vəziyyət ən pis ssenari üzrə, nəzarətsiz eskalasiya şəklində inkişaf edə bilər”, - deyə Mərkəz direktoru əlavə edib.
Onun sözlərinə görə, Pakistanla İran arasında müharibə riski mövcuddur: “Lakin hələlik bu, hipotetikdir. Sərhədin hər iki tərəfindəki bəluc separatçılarının bazalarına zərbələr endirmək bəhanəsi ilə raket zərbələri mübadiləsi qəribə görünsə də, şiələrin “təqiyyə” anlayışına uyğun gəlir”.
Müəllif: Turan Abdulla - AYNA.az
dia-az.site
