Bu həftə Azərbaycan parlamenti gələn ilin dövlət büdcəsi ilə bağlı müzakirələrə başlayıb. Maliyyə Nazirliyinin rəhbəri artıq diqqəti cəlb edən bir sıra açıqlamalar verib.
Birincisi, gələn ildən iqtisadiyyatın bir sıra sahələrində çalışan işçilərin maaşlarının, pensiyaların, sosial müavinətlərin artırılması gözlənilir.
Bundan əlavə, 2025-ci ildə neft-qaz sektorundan dövlət xəzinəsinə daxilolmaların 2024-cü illə müqayisədə, təxminən 750 milyon manat az olacağı gözlənilir. Maliyyə naziri Samir Şərifov qeyd edib ki, bu, büdcədə nəzərdə tutulan neftin qiymətinin bir barel üçün 75 dollardan 70 dollara dəyişdirilməsi, eləcə də ölkənin neft yataqlarının tükənməsi ilə bağlıdır.
Eyni zamanda, nazir qeyd edib ki, Azərbaycanda dünya bazarlarında neftin qiymətinin aşağı düşməsi ilə bağlı ehtiyat tədbirləri təmin edilib.
Makroiqtisadi göstəricilər iqtisadi sabitliyi təmin edir
İqtisad elmləri doktoru, professor, dörd çağırış parlamentin deputatı Rüfət Quliyevin fikrincə, dövlət büdcəsinə daxil ola bilməyən 750 milyon manat ölkənin iqtisadi vəziyyətinə təsir göstərməyəcək.
Birincisi, ona görə ki, Azərbaycanda neft-qaz gəlirlərindən asılılığın azaldılması istiqamətində işlər uğurla aparılır və qeyri-neft istehsalı və ixracı fəal inkişaf edir.
"Biz buna nail oluruq, ildən-ilə artım var - Azərbaycanın ÜDM-nin ümumi artım tempi 4%-dən 6%-ə qədərdirsə, qeyri-neft-qaz sektorunun artım tempi bu rəqəmi ən azı 50% qabaqlayır" - Quliyev "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.
Onun sözlərinə görə, bu onu göstərir ki, respublika iqtisadiyyatı yavaş-yavaş, lakin əminliklə qeyri-neft-qaz sektorundan dövlət büdcəsinin gəlirlərinin artırılmasına doğru gedir.
Quliyev vurğulayıb ki, ümumiyyətlə,Azərbaycan iqtisadi baxımdan özünü təmin edən ölkədir - 20 il əvvəl 750 milyon manat ölkə üçün ciddi məbləğ idisə, bu gün ölkənin dövlət büdcəsi üçün o qədər də böyük məbləğ deyil.
"Eyni zamanda qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan enerji resurslarının tranzit ölkəsi olmaqla yaxşı gəlir əldə edir. Doğrudur, bu, 2014-2015-ci illərdə neft tədarükündən əldə olunan gəlirlərlə müqayisə oluna bilməz, lakin, neft tədarükünün çatışmazlığından dəyən zərərləri ödəmək üçün kifayət qədərdir", - Quliyev sözünü yekunlaşdırıb.
Həmsöhbət qeyd edib ki, Azərbaycanın neft və qaz gəlirlərinin azalması ilə bağlı xəbərlər fonunda ictimaiyyət manatın devalvasiya ehtimalını daha fəal müzakirə etməyə başlayıb.
"Dəqiq deyə bilərəm ki, yaxın gələcəkdə, yəni ən azı altı ay və ya bir il ərzində manatın devalvasiyası olmayacaq. Çünki valyutanın devalvasiyası makroiqtisadi göstəricilərlə bağlıdır - bu, xarici ticarətin və ödəniş balansının saldosudur ki, bu rəqəm bizdə müsbətdir - qızıl-valyuta ehtiyatları - 70 milyard dollardan çoxdur, eyni zamanda Mərkəzi Bankın son illərdə artmaqda olan valyuta ehtiyatları 9 milyard dolları ötüb" - iqtisadçı ehtimalını bildirib.
Onun sözlərinə görə, bu makroiqtisadi göstəricilər aşağı düşməsə, ÜDM-in artımı azalmasa, devalvasiya baxımından heç bir risk gözləmək olmaz və gözlənilən devalvasiya ilə bağlı proqnozlar əsassız sayıla bilər.
Neft gəlirlərinin azalmasını necə kompensasiya etmək olar?
Odlar Yurdu Universitetinin baş müəllimi, Çin İqtisadçılar Cəmiyyətinin üzvü Aslan Əzimzadənin sözlərinə görə, Azərbaycanın neft gəlirlərinin azalmasının bir neçə səbəbi var. İlk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, dünyada altıncı texnoloji struktur inkişaf mərhələsindədir və bu mərhələdə əsas enerji daşıyıcıları günəş və nüvə enerjisidir.
"Enerji resursları arasında liderlər neft və qaz deyil, odur ki, bu problem təkcə Azərbaycana aid deyil. Dünyanın bütün neft hasil edən dövlətləri bu problemlə üz-üzə qalıblar", - Əzimzadə hesab edir.
Ekspert hesab edir ki, mühüm məsələ neft və qaz gəlirlərinin azalmasının kompensasiyasıdır. İqtisadçı qeyd edib ki, Azərbaycanda qeyri-neft-qaz sektorunun artımı göz qabağındadır, lakin onun inkişaf tempi hələ də mövcud potensialdan aşağıdır.
"Qeyri-neft-qaz sektorunun inkişafı iqtisadiyyatın şaxələndirilməsini və institusional yanaşmanı tələb edir. Bundan əlavə, narahatlığa səbəb olan digər məqam hüquqi şəxslərin gəlirləri üzrə vergi daxilolmalarının azalmasıdır. Bu, birbaşa sahibkarlıq sektoru ilə bağlıdır. İqtisadiyyatın prioritet sahələrində mütənasib inkişafa nail olmaq üçün sahibkarlıq mühüm əhəmiyyət kəsb edir", - Əzimzadə bildirib.
İqtisadçı bildirib ki, ölkədə daxili investisiya dövrələri yaratmaq və beləliklə, sahibkarlara sərfəli kreditlərin verilməsi prosesini formalaşdırmaq və bu kreditlərin birbaşa real sektora yönəlməsinə nəzarət etmək lazımdır.
Onu fikrincə, milli iqtisadiyyatın müxtəlif sahələrinə müxtəlif faiz dərəcələri ilə kreditlər verilməlidir.
Dövlət Neft Fondunun ehtiyatları dövlət büdcəsinin əsas təminatçısıdır
Digər iqtisadçı Natiq Cəfərli isə bildirib ki, neft gəlirlərinin 750 milyon manat azalması texniki baxımdan gözlənilən məsələdir, çünki dövlət büdcəsində neftin qiyməti ilə bağlı proqnoz ilkin olaraq 75 dollar/barel idi, hazırda isə onun bir barel üçün 70 dollara endirilməsi təklif olunur.
"Dövlət büdcəsində neftin qiyməti ilə bağlı proqnoz azalan kimi gözlənilən neft gəlirləri də azalır. Bundan başqa, neft hasilatı da azalır, ona görə də bu məsələdə hər şey gözləniləndir. Gərginlik yaradan odur ki, Azərbaycan büdcəsinin neftdən asılılığı onilliklər ərzində heç bir şəkildə azalmayıb", - Cəfərli "Sputnik Azərbaycan"a bildirib.
Ümumiyyətlə, iqtisadçı qeyd edib ki, Azərbaycanın 2025-ci il dövlət büdcəsi son 10-15 ilin ən yaxşı ənənələri əsasında hazırlanıb - bu müddət ərzində nə büdcənin formalaşmasına yanaşmada, nə də büdcə vəsaitlərinin bölgüsündə heç nə dəyişməyib.
"Gəlirlərin 750 milyon manat azalması ölkə büdcəsinə heç bir təsir göstərməyəcək, çünki burada hər şey başqa cür qurulub – neft və qazdan gələn pullar Dövlət Neft Fonduna, oradan isə dövlət büdcəsinə köçürülür. Neft Fondunun büdcəsi isə ayrı-ayrılıqda hesablanır və təsdiqlənir və əgər dövlət büdcəsinin gəlirləri azalarsa, təbii ki, Neft Fondunun ehtiyatlarından büdcəyə transfert edilir. Ona görə də dövlət xəzinəsinin gəlirlərində çətinlik olacağını düşünmürəm. Burada problem qlobal olub ölkənin neft-qaz gəlirlərindən asılılığıdır", - Cəfərli bildirib.
