Elçin Alıoğlu - TREND
ABŞ-nin Beynəlxalq Respublika İnstitutu (International Republican Institute) tərəfindən Ermənistanda keçirilmiş sorğuya əsasən, iştirakçıların 56 faizi Azərbaycanla sülh müqaviləsinin imzalanmasını dəstəkləyir. Respondentlərin 31 faizi bu ideyanı tam dəstəkləyir, 25 faizi isə qismən dəstək verir. Sorğu 13-25 sentyabr tarixləri arasında aparılıb.
Eyni zamanda, iştirakçıların 38 faizi Azərbaycanla sülhün arzuolunan, lakin əlçatmaz bir məqsəd olduğunu düşünür, 33 faizi isə bunu nə arzuolunan, nə də əlçatmaz hesab edir.
Son vaxtlar Bakıdan tez-tez bildirilir ki, Ermənistan Konstitusiyası müqavilənin imzalanması üçün əsas maneədir. Azərbaycanın rəsmi dairələri iddia edirlər ki, Ermənistan Konstitusiyası Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları ehtiva edir. Əlaqələrin normallaşdırılmasını dəstəkləyən Ermənistan vətəndaşlarının böyük bir hissəsi (40 faiz) ölkənin konstitusiyasının dəyişdirilməsinə qarşı çıxıblar və bəyan ediblər ki, "Konstitusiyanın dəyişdirilməsini Ermənistanın daxili məsələsidir".
IRI tərəfindən keçirilən sorğunun nəticələrinə görə, respondentlərin 76 faizi Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin hazırkı vəziyyətini çox pis kimi qiymətləndirir. 87 faiz isə Azərbaycanın Ermənistan üçün siyasi təhlükə olduğunu düşünür.
Respondentlərin 80 faizi Azərbaycanla sülh əldə etmək naminə heç bir güzəştə hazır olmadıqlarını bildirir. Yalnız üç faiz sərhədin delimitasiyası prosesində güzəştlərə hazırdır. Bir faiz isə ermənilərin Qarabağdan çıxması və Azərbaycana Ermənistan ərazisindən "dəhliz" verilməsini güzəşt kimi qəbul edir.
Türkiyə də "Ermənistan üçün siyasi təhlükədir"
Respondentlərin 45 faizi Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini çox pis, 27 faizi pis, 22 faizi isə müəyyən dərəcədə yaxşı kimi qiymətləndirir. Yalnız üç faiz Ermənistan-Türkiyə münasibətlərinin çox yaxşı olduğunu düşünür.
79 faiz Türkiyəni Ermənistan üçün siyasi təhlükə kimi görür, beş faiz bu ölkəni siyasi tərəfdaş hesab edir, iki faiz isə Türkiyəni təhlükəsizlik sahəsində tərəfdaş kimi görür.
Respondentlərin 42 faizi Ermənistan-Türkiyə sərhədinin açılmasına qəti şəkildə qarşıdır, 18 faiz isə bu prosesi tam dəstəkləyir.
Sərhədin açılmasının üstünlükləri arasında mümkün iqtisadi artım (65 faiz) qeyd olunur. Əksəriyyət (46 faiz) isə sərhədin açılmasının təhlükəli tərəfinin "türklər və azərbaycanlıların sərbəst gəlib-getməsində" görür, bu isə onların fikrincə təhlükəli ola bilər.
Erməni iddiası: "Türkiyənin Ermənistana qarşı ön şərtləri tez-tez Bakıdan səslənir"
Respondentlərin 31 faizi ölkənin xarici siyasət kursunun qərbyönümlü olmasını, lakin Ermənistanın Rusiya ilə də münasibətləri qoruyub saxlamalı olduğunu düşünür. Yalnız 20 faiz yalnız Qərblə əlaqələrin gücləndirilməsini müdafiə edir. Eyni faiz respondentlər isə Rusiya ilə yaxın münasibətlərin qorunub saxlanılmasını, lakin Qərblə də əlaqələrin davam etdirilməsini istəyir. Cəmi altı faiz birtərəfli olaraq prorusiya siyasətini dəstəkləyir.
Ermənistan vətəndaşları Aİ-yə üzv olmaq istəyir
16 sentyabrdan etibarən Ermənistanın bütün bələdiyyələrində və bölgələrində ölkənin Avropa İttifaqına üzvlüyü ilə bağlı referendumun keçirilməsi üçün imza toplanır. Bu, "Demokratik Qüvvələr Platforması"nın təşəbbüsüdür. Bu təşəbbüsün parlamentin gündəliyinə salınması üçün 14 noyabra qədər 50 min imza toplanmalı idi və bu imzalar artıq vaxtından əvvəl toplanıb.
Beynəlxalq Respublika İnstitutu tərəfindən keçirilən sorğunun nəticələrinə əsasən, Ermənistan vətəndaşlarının əksəriyyəti Aİ-yə üzvlüyü dəstəkləyir. Sual belə idi: “Əgər növbəti bazar günü Ermənistanın Avropa İttifaqına üzvlüyü ilə bağlı referendum keçirilsəydi, necə səs verərdiniz?”. Respondentlərin 58 faizi üzvlüyə səs verəcəklərini bildirib.
Respondentlərin fikrincə, üzvlüyün əsas üstünlüyü təhlükəsizliyin gücləndirilməsidir (40 faiz).
Onlardan “Aİ-yə üzvlüyün əsas çatışmazlığı nədir?” sualı da soruşulub. 28 faiz bu suala cavab verməkdə çətinlik çəkib. Digərləri isə aşağıdakı variantları seçib:
Ermənistan ailəsinin normalarının pisləşməsi – 22 faiz,
Aİ Ermənistana kömək etməyəcək, bu təhlükəsiz olmayacaq, Ermənistanı dəstəkləməyəcək, Aİ etibarsız tərəfdaşlardır – 21 faiz,
Rusiyadan təhlükə riskinin artması – 12 faiz,
İqtisadiyyata mənfi təsir – altı faiz.
Kimə inanırlar?
Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyana sorğu iştirakçılarının 16 faizi etibar edir. 2023-cü ilin əvvəlində IRI tərəfindən keçirilmiş əvvəlki sorğu ilə müqayisədə Paşinyanın reytinqi iki faiz artıb.
Xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və "Respublika" partiyasının lideri Aram Sərkisyan hər biri dörd faiz etibar qazanıb. İki faiz parlamentin spikeri Alen Simonyana, daha iki faiz isə Ermənistanın sabiq prezidenti Robert Koçaryana etibar edir. 29 faiz heç bir siyasi qüvvəyə səs verməyəcəyini bildirib.
Sorğu iştirakçılarına parlament seçkilərinin növbəti bazar günü keçirilsəydi, hansı partiyaya və ya bloka səs verəcəkləri soruşulub. İştirakçıların 20 faizi hakim "Vətəndaş Müqaviləsi" partiyasına səs verəcəklərini bildirib. 2023-cü ildə isə baş nazirin partiyasına səs verməyə hazır olanların sayı 17 faiz idi. İki faiz Ermənistanın keçmiş prezidenti Serj Sərkisyanın rəhbərlik etdiyi Ermənistan Respublikası Partiyasını, daha iki faiz isə müxalif "Ermənistan" blokunu (lideri sabiq prezident Robert Koçaryandır) dəstəkləyir.
Təhlükəsizlikdən iqtisadiyyata qədər: ölkənin əsas problemləri
Sorğu iştirakçılarının əksəriyyəti (41 faiz) ölkənin əsas problemləri kimi milli təhlükəsizlik və sərhədlərin qorunmasını göstərib. 14 faiz ən böyük problemin işsizlik olduğunu, 10 faiz isə yüksək qiymətləri qeyd edib. Bundan əlavə, Ermənistan sakinləri aşağıdakı problemlərin həllinə maraq göstərir:
təhsilin keyfiyyətinin qənaətbəxş olmaması,
aşağı maaşlar,
ordunun gücləndirilməsi,
hökumətin səhlənkarlığı və mövcud hakimiyyətin zəif komandası,
siyasi qeyri-sabitlik,
səhv xarici siyasət kursu.
Nikol Paşinyan hökumətinin xarici siyasətində müşahidə olunan əsas meyillərdən biri yeni tərəfdaşlardan yüksək gözləntilərin davam etməsidir. Son sorğulara əsasən, Hindistan, Fransa, İran, ABŞ, Gürcüstan və Avropa İttifaqı kimi ölkələrə və təşkilatlara etimad səviyyəsi 80%-dən yuxarıdır, halbuki Rusiya ilə bağlı rəqəm cəmi 35%-dir. Bu rəqəmlər onu göstərir ki, Paşinyanın xarici siyasətdə diversifikasiya adı altında apardığı xətt Rusiyanın mövqelərinin kəskin zəifləməsinə səbəb olub, digər ölkələr və təşkilatlar isə yüksələn trendlər kimi görünür. Bununla belə, xarici siyasətdə diversifikasiyanın əslində nə dərəcədə effektiv olduğu sual altındadır.
N.Paşinyan hökumətinin diplomatik uğursuzluqları cəmiyyətdə geniş müzakirələrə səbəb olub. Sorğunun sonucları göstərir ki, Ermənistanın ən ciddi problemlərindən biri diplomatik sahədəki çatışmazlıqlardır; respondentlərin 16%-i bunu ən böyük problemlərdən biri kimi görür. Bundan sonra, hökumətin kadr siyasətindəki zəifliklər və Azərbaycanla sərhəd müəyyənləşdirmə məsələləri də diqqət çəkir. Azərbaycanla bağlı vəziyyət isə demək olar ki, eyni olaraq qalır.
Ermənistan cəmiyyətində Azərbaycanla sülh müqaviləsinin dəstəklənməsi nisbətən yüksəkdir — 56% müqaviləni dəstəkləyir, halbuki 38% buna qarşıdır. Amma bu rəqəmlər məsələnin təfsilatlarına dair suallar yaradır, çünki sorğunun təşkilatçıları müqavilənin hansı forması barədə heç bir məlumat verməyiblər. Bundan başqa, əhali arasında konstitusiya islahatları və ya Azərbaycanla yeni güzəştlərə dair münasibətlər də qeyri-müəyyəndir. Məsələn, respondentlərin 80%-i artıq Azərbaycana daha çox güzəşt vermək üçün heç bir imkanın olmadığını bildirir. Bu o deməkdir ki, Ermənistan cəmiyyəti üçün Azərbaycanla münasibətlərin normallaşdırılması çərçivəsində mümkün olan güzəştlərin maksimum həddinə çatıldığı fikri hakimdir.
Türkiyə ilə bağlı vəziyyət isə bir qədər fərqlidir. Azərbaycanla müqayisədə Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılmasına dəstək daha aşağıdır: sorğularda 42% normallaşmanı dəstəkləyir, 56% isə buna qarşıdır. Gənc nəsil isə xüsusilə Türkiyəyə qarşı daha radikal mövqedədir; respondentlərin yarısı Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşdırılmasına qarşıdır. Bu, Paşinyan hökumətinin diqqət etməli olduğu bir məsələdir, çünki Ermənistanın gələcəyi üçün gənclərin bu cür radikal mövqeyi ciddi təsir göstərə bilər.
Daxili siyasətə gəldikdə isə, sorğular bir sıra maraqlı nüansları ortaya qoyur. Paşinyan ölkədə ən populyar siyasətçi olaraq qalır, lakin onun dəstəyi cəmi 16%-dir. Onun ardınca Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyan və AŞDP lideri Aram Sarqsyan gəlir, lakin onların dəstəyi çox aşağı - cəmi 4%-dir. Daha maraqlısı isə odur ki, respondentlərin 61%-i heç bir siyasi qüvvəyə etibar etmir. Bu rəqəm ciddi şəkildə göstərir ki, cəmiyyətin böyük bir hissəsi siyasi alternativ axtarışındadır. 54%-lik rəqəm yeni bir siyasi qüvvənin yaranmasını gözlədiklərini bildirir. Bu vəziyyət artıq müxtəlif qruplar tərəfindən aktiv şəkildə nəzərdən keçirilir və bu yeni qüvvənin lideri olmaq üçün müxtəlif koalisiyalar meydana gəlir.
Partiyalara gəldikdə isə, Nikol Paşinyanın başçılıq etdiyi "Vətəndaş Müqaviləsi" Partiyası hələ də 20% səviyyəsində dəstəklənir, lakin digər partiyalar yalnız 2-3% dəstəyə malikdir. Ermənistanın siyasi spektrində yeni güclərin meydana çıxması tendensiyası göz önündədir, burada xüsusilə AŞDP-nin rəhbəri Aram Sarqsyanın ətrafında formalaşan koalisiya diqqət çəkir. Bu qüvvə Avropa İttifaqına üzvlük istəyinə dair petisiyalar toplayaraq müəyyən bir dinamika yaradıb və bu koalisiya Paşinyanla birlikdə İrəvan meri postunu saxlamağa çalışır.
Ermənistanın əsas problemləri arasında isə təhlükəsizlik məsələləri üstünlük təşkil edir - sorğuların nəticələrinə görə, respondentlərin 41%-i təhlükəsizlik və sərhəd məsələlərini ölkənin əsas problemi kimi görür. Digər önəmli problemlər arasında işsizlik (14%) və yaşayış xərclərinin artması (10%) var. Hökumətin uğurlarına gəldikdə isə, əsas sahələr arasında yol infrastrukturunun təkmilləşdirilməsi, orduda islahatlar və təhlükəsizlik məsələləri qeyd olunur. Bununla belə, hökumətin demokratiyaya yönəlmiş addımları isə əhalinin yalnız 2%-i tərəfindən uğur kimi qiymətləndirilir.
Ümumilikdə, Paşinyan hökumətinin fəaliyyəti və Ermənistanın daxili və xarici siyasətindəki meyillər ölkənin hazırkı vəziyyətini mürəkkəbləşdirir. Siyasi arenada böyük qeyri-müəyyənlik hökm sürür, yeni güclərin ortaya çıxması ehtimalları artır və cəmiyyətin sosial-iqtisadi problemləri siyasi gündəmdə daha qabarıq şəkildə görünür. Bu şəraitdə Paşinyan və onun hökumətinə daxili və xarici təzyiqlərlə necə mübarizə aparacaqları sual altındadır.
