Uzun illər ABŞ-da soyqırım tarixi ilə bağlı araşdırmalar aparan və dərs deyən israilli veteran Omer Bertov Yaxın Şərqdə müharibə başlayandan bir neçə ay sonra ailəsi və dostları ilə görüşmək üçün İsrailə səfər edib. Amma 2 həftəlik səfərdə gördükləri onu heyrətə gətirib. İkinci Dünya müharibəsində yəhudilərin öldürülməsi ilə bağlı çox şeyləri bilən bu şəxs soyqırım zamanı nasistlərin işlətdiyi eyni sözləri İsraildə eşitməkdən təəccüblənib.
Reyting.az xəbər verir ki, bu barədə “Guardian” yazıb.
Omer Bertovun müəllifi olduğu təhlildə qeyd olunur:
İsrailin Beerşeba şəhərindəki Ben-Qurion Universitetində çıxış etməliydim. Mənim çıxışım İsrailə qarşı milli tələbə nümayişlərinə həsr olunmuş tədbirin bir hissəsi idi. Qəzzadakı müharibə məsələsini gündəmə gətirməklə yanaşı, mən bu etirazların tələbələrin qəzəbinin həqiqi ifadəsi olub-olmadığını, yoxsa bəzilərinin iddia etdiyi kimi, antisemit əhval-ruhiyyədən irəli gəldiyini daha ümumi şəkildə araşdırmaq istədim. Amma proqram gözlədiyimiz kimi olmadı.
Mühazirə otağının girişinə çatanda bir qrup tələbə ora toplaşmışdı. Dərhal məlum oldu ki, onlar tədbirdə iştirak etmək deyil, etiraz etmək üçün gəliblər. Görünür, tədbirdən bir gün əvvəl bu çıxışın keçirilməsinə “WhatsApp” mesajı ilə reaksiya verilib və tələbələri toplaşmağa çağırıb:
“Keçirilməsinə icazə verməyəcəyik!”
Mesajda, həmçinin, iddia edilirdi ki, mən İsraili “aparteid rejimi” elan edən petisiyaya imza atmışam (əslində, ərizədə İordan çayının qərb sahilindəki aparteid rejimindən bəhs edilirdi). Bundan əlavə, 2023-cü ilin noyabrında “New York Times” qəzetində məqalə yazdığıma və İsrail liderlərinin bəyanatları soyqırım niyyətindən xəbər versə də, onların soyqırımın qarşısını almaq üçün hələ də imkanlarının olduğunu bildirdiyimə görə “günahlandırdılar”.
Dəyirmi masanın iştirakçıları və universitetin professor-müəllim heyətinin əksəriyyəti yaşlı bir neçə nəfərdən ibarət idi, zala nizam-intizamla daxil olanda təhlükəsizlik işçiləri etiraz edən tələbələrin içəri daxil olmasına mane olublar. Lakin onların mühazirə zalının qapısını açıq saxlayan və səsgücləndiricilərdə şüarlar səsləndirən, var gücü ilə divarları döyən etirazçılarla heç bir əlaqəsi yox idi.
Təxminən bir saatlıq fasilədən sonra razılaşdıq ki, etiraz edən tələbələr, iğtişaşları dayandırmaq şərti ilə, yəqin ki, söhbətə dəvət etmək olar. Həmin fəalların çoxu zala daxil oldu və biz 2 saat söhbət etdik. Məlum olduğu kimi, bu gənc kişi və qadınların əksəriyyəti Qəzza zolağındakı Ehtiyat Korpusda xidmətdən bu yaxınlarda qayıdıblar.
Söhbətlər dostluq və ya “müsbət” fikir mübadiləsi olmasa da, maarifləndirici idi. Bu tələbələr mütləq şəkildə bütün israilli tələbələri təmsil etmirdilər. Onlar ifrat sağçı təşkilatların fəalları idilər. Amma dedikləri bir çox cəhətdən ölkədə daha çox yayılmış tendensiyanın əksi idi.
Mən 2023-cü ilin iyun ayından İsraildə olmamışdım və bu son səfərimdə əvvəllər tanıdığımdan fərqli bir ölkə gördüm.
İsraildə doğulub böyümüşəm, baxmayaraq ki, bir neçə ildir xaricdə işləyirəm. Valideynlərim İsraildə yaşayıb və dəfn olunublar. Oğlum İsraildə ailə qurub və mənim ən qədim və ən yaxşı dostlarımın əksəriyyəti orada yaşayırlar.
İsraili yaxından tanıyır və oktyabrın 7-dən onun hadisələrini əvvəlkindən daha çox izləyirəm, ona görə də son səfərimdə gördüklərim məni çox da təəccübləndirmədi, amma vəziyyət yenə də məni narahat edir.
Bu məsələləri araşdırarkən istər-istəməz şəxsi və peşəkar təcrübələrimə əsaslanıram.
4 il İsrail ordusunda (IDF) xidmət etdim və bu müddətin sonunda bir piyada rotasının komandiri oldum. Bu müddət ərzində mən 1973-cü il Ərəb-İsrail müharibəsini və İordan çayının qərb sahilində, Şimali Sinada və Qəzzada qısa missiyaların həyəcanını yaşadım.
Qəzzada olduğum müddətdə həddindən artıq məskunlaşmış və xarabalığa çevrilmiş ərazilərdə çətinliklə yaşayan fələstinli qaçqınların yoxsulluğunu və çarəsizliyini gördüm. Yadımda qalan ən canlı görüntü Misirin Ariş şəhərinin kölgəsiz və səssiz küçələrində patrul növbəsində gəzmək və pəncərələrinin bağlı pərdələri arxasından bizi izləyən qorxmuş və qəzəbli insanların kəskin və pirsinqli baxışları idi - Ariş həmin vaxt İsrailin işğalı altında idi. Özgə torpağını zəbt etməyin nə demək olduğunu ilk dəfə orada anladım!
İstisna hallar olmaqla, 18 yaşından yuxarı yəhudi israillilər üçün hərbi xidmət məcburidir, lakin bundan sonra siz yenə də İsrail ordusunda təlim və ya əməliyyat vəzifələri və ya müharibə kimi fövqəladə hallar üçün xidmətə çağırıla bilərsiniz.
1976-cı ildə məni orduya çağıranda Təl-Əviv Universitetində bakalavr pilləsində oxuyurdum. Ehtiyatda olan zabit kimi ilk səfərim zamanı bir çox əsgər yoldaşlarımla birlikdə təlimdə ağır yaralandım. Təlim bazası komandirinin səhlənkarlığı nəticəsində baş verən bu hadisənin təfərrüatlarını IDF gizlətdi. Həmin ilin birinci semestrinin çoxunu Beersheba xəstəxanasında keçirdim, lakin təhsilimi davam etdirdim və 1979-cu ildə tarix fakültəsini bitirdim.
Bu şəxsi təcrübələr uzun müddətdir beynimdə bir sual yaradıb.
İkinci Dünya müharibəsi illərində nasist alman ordusunun beynləri yuması və Şərq Cəbhəsində törətdiyi cinayətlər haqqında Oksford Universitetində doktorluq dissertasiyamı yazdım və sonradan o, kitab şəklində çap olundu. Əldə etdiyim nəticə 1980-ci illərdə almanların keçmişləri ilə bağlı anlayışlarından fərqli idi. Gestapo və SS-nin “ordudan gizlədilmiş” soyqırımı törətməsinə baxmayaraq, onlar müharibənin “ağıllı” olduğunu düşünməyə üstünlük verirdilər.
Almanların Şərqi Avropada və Sovet İttifaqında Holokostda və bir çox başqa qırğınlarda ata və babalarının rolunu dərk etmələri çox uzun çəkdi.
1987-ci ilin sonunda, ilk Fələstin “İntifada”sı başlayanda mən Təl-Əviv Universitetində dərs deyirdim. Ovaxtkı müdafiə naziri Yitzhak Rabinin İsrail ordusuna ağır silahlanmış əsgərlərə daş atan fələstinli gənclərin əl-ayağını sındırmaq əmrindən iyrəndim. Ona məktub yazaraq xəbərdarlıq etdim ki, nasist alman hərbçilərə dair apardığım araşdırmalara əsaslanaraq, onun rəhbərliyi altında IDF-nin də eyni təhlükəli yolu tutacağından qorxuram.
Mən öz traktatımda göstərmişdim ki, alman gəncləri hələ hərbi xidmətə götürülməzdən əvvəl nasist ideologiyasının əsas komponentlərini, xüsusən də “satqın bolşevik yəhudilərinin başçılıq etdiyi qeyri-insani slavyan kütləsinin Almaniyanı və sivilizasiyanın qalan hissəsini məhv etmək”lə hədələməsi fikrini mənimsəyiblər. Buna görə də “Almaniyanın şərqdə özünə yaşayış sahəsi yaratmağa və o bölgənin əhalisini qırğına və ya kölələşdirməyə haqqı və vəzifəsi var”.
Onlar bu dünyagörüşü əsgərlərin beyninə aşılayırdılar. Onlar Sovet İttifaqına daxil olanda öz düşmənlərini eyni nöqteyi-nəzərdən görürdülər. Nəticədə 30 milyon sovet əsgəri və vətəndaşı öldürüldü.
Məni təəccübləndirən odur ki, bir neçə gün sonra Rabindən IDF-nin alman ordusu ilə müqayisə edilməsindən narazılığımı bildirən birsətirlik cavab aldım. "IDF-i “Wehrmacht”la müqayisə etməyə necə cəsarət edirsiniz?"
Amma indi geriyə baxanda inanıram ki, bu məktub onun intellektual inkişafını üzə çıxarıb. Onun Oslo Sazişlərindəki aktiv rolu, İsrailin uzunmüddətli perspektivdə Fələstini işğal etməsinin hərbi, siyasi və mənəvi bahasına dözə bilməyəcəyini nəhayət qəbul etdiyini göstərir.
Oktyabrın 7-dən sonrakı aylarda həyatım və işim boyu öyrəndiyim dərslər hər zamankındən daha çox işə yaradı. Son bir neçə ay bir çoxları kimi mənim üçün də emosional və əqli cəhətdən çətin oldu. Zorakılıq bir çox başqaları kimi mənim öz ailə üzvlərimə və dostlarıma birbaşa təsir etdi. Hara baxsan, hüzn görürsən!.
Oktyabrın 7-də HƏMAS-ın hücumu İsrail cəmiyyətində böyük sarsıntı yaratdı, İsrail hələ də özünə gələ bilməyib. İlk dəfə idi ki, İsrail uzun müddət öz ərazisinin bir hissəsinə nəzarəti itirdi və IDF 1200-dən çox insanın - bəzilərinin ən vəhşi şəkildə öldürülməsinin və 200-dən çox insanın əsir götürülməsinin qarşısını ala bilmədi.
Qəzza zolağında və Livan sərhədində on minlərlə israillinin didərgin düşməsinə baxmayaraq, hökumətin təmkinsizliyi və daimi etibarsızlığı hissi çox güclüdür.
Bu gün İsrail xalqının müxtəlif təbəqələri, o cümlədən hökumətin əleyhdarları arasında iki hakim hiss var. Bunlardan biri əkiz olan qəzəb və qorxu hissi, hər hansı bir şəkildə təhlükəsizliyi bərpa etmək istəyi və siyasi həll yollarına, danışıqlara və razılaşmalara tam şübhədir. İsraildə üstünlük təşkil edən tendensiya da müharibəni son məqsədə çevirmək niyyətindədir.
İkinci hakim hiss - və ya həssaslıq - birincinin əksidir və bugünkü İsrail cəmiyyətinin Qəzza xalqına heç bir rəğbət ifadə edə bilməməsidir. Televiziya xəbərlərindən aydın olur ki, İsrail xalqının əksəriyyəti Qəzzada nə baş verdiyini belə bilmək istəmir.
Bu günlərdə TV xəbərləri ümumiyyətlə Qəzzada öldürülən əsgərlərin dəfn mərasimi ilə bağlı xəbərlərlə başlayır, həmişə qəhrəman kimi qarşılanır və “öldürən” HƏMAS döyüşçülərinin sayı ilə davam edir. Fələstinli mülki ölümlərin sayı nadir hallarda qeyd edilir və bu hesabatlar, adətən, düşmən təbliğatı və ya beynəlxalq təzyiq üçün bəhanə kimi təqdim olunur. Bu qulaqbatırıcı sükut, bütün qanlara baxmayaraq, özlüyündə bir növ qisasdır.
Təbii ki, ölkəsinin 76 illik tarixi vəhşi işğallara bağlı olan İsrail xalqı buna öyrəşib, lakin IDF-nin Qəzzada törətdiyi cinayətlərinin miqyası və israillilərin əksəriyyətinin baş verənlərə tam biganəliyi.
1982-ci ildə yüz minlərlə israilli Beyrutun qərbində Sabra və Şatila qaçqın düşərgələrində fələstinlilərə qarşı törədilən qırğında IDF tərəfindən dəstəklənən maronit xristian milislərinin hərəkətlərinə qarşı nümayiş keçirib. Bu gün bu cür reaksiyalar ağlasığmazdır. İnsanların fələstinli mülki əhalinin iztirablarına, minlərlə uşaq, qadın və qocanın ölümünə laqeyd münasibəti dərin narahatlıq doğurur.
Bu dəfə İsraildəki dostlarımı görəndə tez-tez hiss etdim ki, onlar öz kədərlərini pozmaqdan və qürbətdə yaşadıqları üçün ağrılarını, narahatlığını, çaşqınlıqlarını, acizliklərini başa düşə bilməməkdən qorxurlar. Kimsə desəydi ki, İsraildəki həyat onları başqalarının əzabına - nəhayət, onların adına qoyulan əzablara biganə edib, - dərin bir sükut çökəcək, özlərinə qapılacaq və ya tez mövzunu dəyişəcəkdilər. Hər kəsin münasibəti eyni idi: ürəyimizdə boş yer yoxdur, beynimizdə boş yer yoxdur, əsgərlərimizin, övladlarımızın və nəvələrimizin, qardaşlarımızın və bacılarımızın necə olduğunu görmək istəmirik. Qəzzada vəhşilik edirik, bu barədə danışmaq istəmirik. Özümüzə, travmalarımıza, qorxularımıza və qəzəbimizə diqqət yetirməliyik.
